Een chatbot kan een betere stemhulp zijn dan de Stemwijzer

Maar die angst voor AI is misplaatst. De werkelijkheid is dat de risico’s die aan een chatbot worden toegeschreven minstens zo sterk, vaak zelfs sterker, gelden voor social media, politieke campagnes en de Stemwijzer zelf. Tegelijkertijd worden de unieke voordelen van een LLM (Large Language Model) genegeerd: de capaciteit om informatie samen te vatten, perspectief te nemen en burgers te helpen reflecteren op hun eigen overtuigingen. Mits goed gebruikt, kan een LLM juist een betere stemhulp zijn dan de instrumenten die we nu gewend zijn.

De hypocrisie van de kritiek 

Neem social media. TikTok, Facebook en YouTube sturen gebruikers dagelijks richting content die hun bestaande voorkeuren bevestigt. De algoritmes zijn ontworpen om te verslaven, niet om te informeren. De transparantie is nul: niemand weet waarom een bepaald filmpje of bericht precies in de feed belandt.

Of kijk naar politieke campagnes en reclames. Die zijn bij uitstek misleidend: slogans worden zorgvuldig gekozen om te verleiden, niet om de complexiteit van beleid uit te leggen. Politieke partijen beloven wat marketingtechnisch scoort, wetend dat in coalitiebesprekingen de meeste beloften toch sneuvelen.

En de Stemwijzer? Die doet alsof hij neutraal is, maar de selectie van thema’s en stellingen wordt door de makers bepaald. Partijen beantwoorden de vragen vaak strategisch: ze formuleren hun standpunten zo dat ze aantrekkelijk klinken voor een breed publiek. Het resultaat: een advies dat even reductionistisch als beïnvloed is.

Wie met droge ogen zegt dat juist een chatbot gevaarlijk is, meet met twee maten.

Waar een chatbot wél goed in is 

Een LLM heeft beperkingen, dat klopt. Het is geen orakel en moet niet worden gezien als een autoriteit. Maar wie het beschouwt als gesprekspartner, ontdekt juist unieke voordelen.

Samenvatten: Een LLM kan verkiezingsprogramma’s, partijgeschiedenis en ideologische tradities overzichtelijk naast elkaar zetten. Waar een kiezer zelf door honderden pagina’s tekst moet ploegen, kan een chatbot die hoofdlijnen ordenen en inzichtelijk maken.

Perspectief nemen: Een chatbot kan de waarden die u zelf aandraagt spiegelen en kritisch bevragen. Wie zegt duurzaamheid én goedkope energie belangrijk te vinden, krijgt terug dat dit spanning kan opleveren. Zo wordt u gedwongen prioriteiten te expliciteren.

Ideologische koppeling: Waar stemwijzers stellingen reduceren tot multiple choice, kan een LLM de diepere verbanden laten zien. Sociaal-democratisch, liberaal, christelijk, groen-progressief of nationaal-conservatief: zulke ideologische kaders zijn stabieler dan de slogans van vandaag.

Kortom: een chatbot kan meer dan adviseren. Hij kan u leren denken over politiek.

Ideologie als echte maatstaf

In Nederland zijn compromissen onvermijdelijk. Dat betekent dat wie stemt op basis van concrete beloften (“partij X gaat volgend jaar belasting Y verlagen”) vrijwel altijd teleurgesteld wordt. De kernwaarden van partijen daarentegen veranderen nauwelijks.

Een sociaal-democratische partij zal in een coalitie altijd inzetten op herverdeling, een liberale partij op marktwerking, een groene partij op duurzaamheid. De ideologische kleur is de beste voorspeller voor de richting van beleid.

Een LLM helpt juist om die kleur zichtbaar te maken. Daarmee is het niet alleen een stemhulp, maar ook een democratisch instrument: het stimuleert burgers om te stemmen op overtuigingen, niet op incidenten.

Voorwaarde: open dialoog 

Er is één cruciale voorwaarde: u moet zelf bereid zijn om eerlijk uw overtuigingen op tafel te leggen, en open te staan voor tegenspraak. Wie alleen bevestiging zoekt, loopt ook bij een AI in een bubbel. Maar wie bereid is om vragen te stellen en zich te laten uitdagen, kan veel winnen.

Een goed gesprek met een chatbot klinkt dan zo: “Ik vind solidariteit belangrijk, maar ook individuele vrijheid.” De AI kan dan antwoorden: “Die combinatie zie je terug in sociaal-liberale tradities, maar er kunnen spanningen ontstaan als herverdeling botst met marktwerking. Hoe weegt u dat?”

Dat soort dialoog is zeldzaam in campagnes, op social media en zelfs in de Stemwijzer. Maar het is precies wat de democratie nodig heeft: reflectie in plaats van simplificatie.

Democratische winst 

De echte manipulatie gebeurt nu al, maar door mensen en instituties: door mediacampagnes, marketing en strategische vragenlijsten. De chatbot wordt als gevaarlijk neergezet, terwijl hij juist een instrument kan zijn om de kiezer slimmer, bewuster en zelfstandiger te maken.

Het is tijd de angstretoriek los te laten. Een LLM die als dialoogpartner wordt gebruikt — niet als autoritaire adviseur — biedt juist een democratische meerwaarde. Het laat burgers hun waarden scherper formuleren en zien welke ideologische stromingen daarbij passen.

Conclusie

De voorwaarde is simpel: wie eerlijk is over zijn overtuigingen en bereid is kritisch te reflecteren, kan ChatGPT inzetten als stemhulp die beter werkt dan social media, campagnes en stemwijzers samen. Een chatbot die u niet vertelt wat u moet stemmen, maar u helpt begrijpen waarom u iets belangrijk vindt — dat is geen gevaar, maar een kans.